Y học cổ truyền
Bát giác liên – dược liệu thanh nhiệt, giải độc thần kỳ
Bát giác liên
Bát giác liên là thực vật thuộc họ Hoàng liên gai (Berberidaceae) có tên khoa học là Dysosma tonkinense (Gagnep.) M.Hiroe. Một số tên gọi khác của bát giác liên như: độc diệp nhất chi hoa, độc cước liên, pha mỏ, quỷ cữu, lá vung nồi, đa khao.
Bộ phận dùng của bát giác liên là củ. Đây là một loại cây cỏ nhỏ sống lâu năm cao khoảng 30- 50cm. Rễ phát triển thành củ màu trắng, chứa nhiều tinh bột, trên mặt đất có một thân một lá, rất hiếm gặp một thân có hai lá. Lá thường là hình 4 đến 9 cạnh hoặc 6 đến 8 cạnh, mép có răng cưa nhỏ, khi non có vân. Quả mọng mạch chính 6 – 8 tùy theo số góc của phiến lá. Hoa hình trứng màu đen, đường kính 12mm, trong chứa nhiều hạt, cụm 4-12 hoa trên một cuống ngắn, 5 lá đài, 5 tràng màu đỏ, có 6 nhị. Mùa hoa quả vào tháng 3-5.
Cây bát giác liên mọc nhiều ở những vùng núi cao ở các tỉnh Lào Cai, Hà Giang, Tuyên Quang, Lai Châu. Rễ bát giác liên được thu hái vào mùa thu, đông, lá được hái vào mùa xuân, trước khi cây ra hoa, dùng tươi hay phơi khô để dùng dần. Người ta thường thu hái củ vào mùa thu đông, rửa sạch đất cát, dùng tươi hoặc phơi/ sấy khô.
Tác dụng của bát giác liên
Chiết xuất bát giác liên được chứng minh có tác dụng kích thích tim ếch cô lập, làm tim ngừng đập ở giai đoạn tâm thu, làm giãn mạch máu tai thỏ, tác dụng gây co bóp nhẹ đối với mạch máu chi sau của ếch và mạch máu thận của thỏ. Thành phần nhựa bát giác liên có tác dụng tiêu chảy, gây nôn.
Chất podophyllotoxin thí nghiệm trên mô hình chuột gây ung thư thực nghiệm có tác dụng ức chế tế bào ung thư bạch cầu cấp tính, tế bào adenocareinoma và inelanoma.
Hoạt chất quercetin và kaempferol trong dịch chiết bát giác liên có tác dụng giảm ho, lợi đờm trong viêm phế quản mạn tính.
Theo Y học cổ truyền bát giác liên có vị đắng cay, tính ấm, có độc; có tác dụng thanh nhiệt giải độc, hoá đàm tán kết, khu đàm tiêu thũng. Thường dùng trị mụn nhọt lở ngứa, tràng nhạc, sưng yết hầu, đòn ngã, dao chém và rắn độc cắn.
Một số bài thuốc từ cây bát giác liên
Chữa rắn cắn:
Lấy khoảng 6-12g thân rễ bát giác liên và giã nát chúng. Sau đó, lấy nước uống, bã sau khi ép nước dùng đắp trực tiếp lên vết thương để làm giảm đau và sưng tấy.
Chữa sưng tấy, áp xe vú, nhọt độc:
Lá tươi Bát giác liên giã nhỏ, hơ nóng đắp, ngày một lần.
