Y học cổ truyền
Nhân trần – dược liệu dân gian điều trị viêm gan, giải nhiệt mùa hè
Nhân trần
Nhân trần còn có tên gọi khác là chè nội, chè cát, hoắc hương núi, mao xạ hương, nhân trần có tên khoa học Adenosma caeruleum R. Br. thuộc họ hoa mõm chó Scrophulariaceae.
Đặc điểm cây nhân trần: Thuộc cây thân thảo, sống lâu năm, thường có thể cao 0,5-1m, thân tròn có lông. Lá cây mọc đối xứng, có hình trái xoan nhọn, mép lá có hình răng cưa, hai mặt đều có lông và gân lá và khi vò lá có mùi thơm đặc trưng. Cụm hoa mọc thành chùm dạng bông ở kẽ lá hoặc đầu cành, có màu tím, đài hoa có 5 răng xếp thành hình chuông. Quả hình trứng, chứa các hạt nhỏ màu vàng. Sử dụng được toàn bộ cây.
Nhân trần phân bố ở vùng nhiệt đới trên thế giới như Ấn độ, Malaysia, Thái Lan, Trung Quốc… Tại Việt Nam, Nhân trần phân bố tập trung ở các tỉnh vùng núi phía Bắc như Cao Bằng, Lạng Sơn, Bắc Cạn… Cây mọc hoang hay được trồng sản xuất.
Nhân trần là cây ưa ẩm, ưa sáng, thường mọc lẫn với các loại cây bụi nhỏ, cỏ thấp ven rừng. Mùa hoa quả vào tháng 4 – 7.
Toàn cây phần trên mặt đất của nhân trần được sử dụng để làm thuốc. Người ta thu hái vào mùa hè lúc cây đang ra hoa rồi phơi hay sấy khô, bó thành từng bó, bảo quản nơi khô mát.
Khi dùng thì đem rửa sạch, loại bỏ tạp chất. Tiếp đến, chặt dược liệu thành từng đoạn 3 – 5 cm, phơi và sao qua cho khô.
 |
| Nhân trần giúp tăng cường chức năng thải trừ độc của gan, hỗ trợ trong điều trị viêm gan cấp/ Ảnh: Internet/ https://suckhoeviet.org.vn |
Công dụng của nhân trần
Theo Y học cổ truyền, nhân trần có vị đắng, cay, tính hơi hàn, quy kinh tỳ, vị, can đởm. Vị thuốc này có tác dụng thanh nhiệt, lợi thấp, chỉ thống, lợi tiểu, thoái hoàng, làm ra mồ hôi. Được ứng dụng trong việc điều trị bệnh vàng da, sốt nóng, tiểu tiện không thông và giúp phục hồi sức khỏe cho phụ nữ sau sinh.
Ở Trung Quốc, đây là vị thuốc chữa phong thấp cốt thống, khí trễ phúc thống, mụn nhọt, mẩn ngứa do ve bọ đốt. Khi dùng phối hợp với các vị khác để chữa bệnh viêm da mắc ở đồng ruộng do ấu trùng sán vịt gây ra.
Theo y học hiện đại, nhân trần mang nhiều công dụng như:
Hỗ trợ điều trị viêm gan cấp: Nhân trần được chứng minh có công dụng thải độc gan, kháng viêm ở giai đoạn cấp tính, kháng khuẩn. Sử dụng nhân trần trong giai đoạn cấp viêm gan virus giúp đưa các chỉ số men gan, bilirubin về ngưỡng bình thường, cải thiện rõ rệt các triệu chứng bệnh viêm gan như giảm vàng da, giảm mệt mỏi, hết đau ở vùng gan, ăn ngon miệng hơn.
Lợi mật, điều trị viêm túi mật: Nhân trần có khả năng tăng tiết mật. Nước lá nhân trần sắc chứa 6,7-dimethoxycoumarin giúp giảm trương lực cơ vòng Oddi và lợi mật, nhờ đó bài tiết mật diễn ra dễ dàng hơn.
Hạ lipid máu: Nhờ tác dụng hạ mỡ máu và điều trị rối loạn chuyển hóa lipid, nhân trần giúp hạ lipid và ngăn ngừa tình trạng gan nhiễm mỡ
Ức chế một số loại vi khuẩn: Dùng nước nhân trần sắc giúp điều trị các trường hợp nhiễm khuẩn nhờ khả năng ức chế các loại vi khuẩn lao, trực khuẩn bạch hầu, thương hàn, trực khuẩn mủ xanh, trực khuẩn E.coli, trực khuẩn lỵ và tụ cầu vàng, virus cúm…
 |
| Nhân trần dược liệu với nhiều công dụng trị bệnh tốt cho sức khỏe/ Ảnh: Internet/ https://suckhoeviet.org.vn |
Bài thuốc sử dụng nhân trần
Dưới đây là một số bài thuốc có nhân trần được sử dụng trong điều trị bệnh:
Trị viêm gan cấp tính: lấy 18-24g Nhân trần, 12g Chi tử, 6-8g Đại hoàng đem sắc lấy nước uống. Hoặc có thể sắc 30-45g Nhân trần uống ngày 3 lần
Trị viêm túi mật: 40g Nhân trần, 40g Bồ công anh, 40g Uất kim và 16g nghệ vàng, tất cả đem sắc lấy nước uống
Viêm gan giai đoạn di chứng (gồm các triệu chứng rối loạn tiêu hóa, đầy bụng, chán ăn): Bài thuốc gồm 500g mạch nha, 5000g Nhân trần, 250g Trần bì. Tất cả sấy khô tán bột, mỗi ngày dùng 60g, hãm với nước sôi trong bình kín ủ trong 20 phút là có thể dùng, uống thay nước trong ngày.
Trị viêm gan vàng da, tiểu ít: Dùng 16g Nhân trần, 12g Bạch truật, 12g Trạch tả, 12g Bạch linh, 12g Trư linh đều và 6g Quế chi. Tất cả đem sắc lấy nước uống.
Trị mỡ máu cao: 30g Nhân trần, 20g Sơn trà, 15g Sinh mạch nha, tất cả đem sắc uống
Hạ sốt, giúp đổ mồ hôi: Bài thuốc gồm Nhân trần 16g, Hoạt thạch 20g, Hoàng cầm 12g, Thạch xương bồ 8g, Mộc thông 8g, Hoắc hương 6g, Xuyên bối mẫu 8g, Xạ can 6g, Liên kiều 6g, Bạc hà 6g, Bạch đậu khấu 6g. Đem tất cả vị thuốc sắc lấy nước uống.
Sát trùng vết thương và hỗ trợ tình trạng máu khó đông: Dùng một nắm lá cây chè cát, rửa sạch và giã nát rồi đắp lên vết thương để giảm sưng và giúp cầm máu ở những bệnh nhân máu khó đông có vết thương đang chảy máu.
Giảm huyết áp: Dùng 30g Hoắc hương núi và 130g râu ngô nấu thành nước, dùng uống trong ngày. Dùng thường xuyên để cải thiện triệu chứng khó tiểu, bí tiểu, tiểu rát…
 |
| Trà nhân trần trị giun/ Ảnh: VietFarm/ https://suckhoeviet.org.vn |
Ngoài công dụng điều trị bệnh nhân trần còn dùng để giải khát, trà nhân trần được nhiều người ưa thích.
Theo ThS. Hoàng Khánh Toàn nguyên Chủ nhiệm Khoa Đông Y, BV Trung ương Quân đội 108 có thể pha trà nhân trần theo 5 cách sau:
Công thức 1: Nhân trần 30g thái vụn, hãm với nước sôi trong bình kín, sau 15 phút có thể dùng được, pha thêm một chút đường phèn uống thay trà trong ngày. Công dụng: Thanh nhiệt lợi thấp, thoái hoàng; dùng để phòng bệnh do thấp nhiệt gây ra và điều trị viêm gan cấp và mạn tính.
Công thức 2: Nhân trần 300g, sinh địa hoàng 60g, trà 30g. Ba vị tán vụn, mỗi ngày lấy 30g hãm với nước sôi trong bình kín, sau 10 – 15 phút có thể dùng được, uống thay trà trong ngày. Công dụng: Thanh nhiệt lợi thấp, thông phủ thoái hoàng; dùng để chữa viêm gan vàng da cấp tính.
Công thức 3: Bạch hoa xà thiệt thảo 500g, nhân trần 150g, sinh cam thảo 50g. Tất cả tán vụn, mỗi ngày lấy 60g hãm với nước sôi trong bình kín, sau 15 phút có thể dùng được, uống thay trà trong ngày. Công dụng: Thanh nhiệt giải độc, lợi thấp thoái hoàng; dùng để chữa viêm gan vàng da cấp tính có sốt.
Công thức 4: Mạch nha 500g, nhân trần 500g, quất bì 250g. Tất cả sấy khô tán vụn, mỗi ngày dùng 60g hãm với nước sôi trong bình kín, sau 20 phút thì dùng được, uống thay trà trong ngày. Công dụng: Sơ can lý khí, tiêu thực thoái hoàng; dùng để trị viêm gan giai đoạn di chứng có rối loạn tiêu hóa, chán ăn, đầy bụng chậm tiêu…
Công thức 5: Râu ngô 300g, nhân trần 150g, bồ công anh 150g. Tất cả tán vụn, mỗi ngày dùng 50g hãm với nước sôi trong bình kín, sau 20 phút thì dùng được, uống thay trà trong ngày. Công dụng: Thanh nhiệt lợi thấp, lợi mật thoái hoàng; dùng để phòng chống viêm gan, viêm túi mật, sỏi mật…
 |
| Nhân trần sắc thay trà uống có thể giúp kiểm soát được lượng mỡ máu/ Ảnh: VietFarm/ https://suckhoeviet.org.vn |
Lưu ý khi sử dụng nhân trần
Để việc sử dụng nhân trần hiệu quả, hạn chế những tác dụng không mong muốn thì khi dụng cần chú ý một số lưu ý như:
Nếu không có bệnh hay nguy cơ bệnh thì không nên uống trà nhân trần hàng ngày. Nguyên nhân là vì nhân trần có tác dụng lợi tiểu nên dẫn đến việc đào thải nhiều nước ra khỏi cơ thể. Từ đó, bạn dễ bị mất nước, gây mệt mỏi, thiếu tập trung. Không chỉ vậy, nếu gan không có vấn đề thì việc uống trà nhân trần hàng ngày sẽ khiến gan này phải tăng bài tiết dịch mật do tác dụng lợi mật, dẫn đến dễ tổn thương, mất cân bằng và sinh ra bệnh.
Trong quá trình sử dụng nhân trần, nếu thấy xuất hiện các triệu chứng bất thường, hãy tạm ngưng việc dùng và thông báo ngay cho bác sĩ.
Nên chọn mua thuốc tại những địa chỉ uy tín để tránh ngộ độc do thuốc bảo vệ thực vật.
Phụ nữ mang thai và cho con bú không nên dùng nhân trần. Khi uống nhiều dược liệu này có thể làm ảnh hưởng tới các tuyến trong cơ thể, dẫn đến mẹ bị mất sữa hoặc chỉ có rất ít.
Nhiều người hay dùng kết hợp nhân trần với cam thảo điều này không nên, bởi cả hai vị thuốc này đều không nên dùng kéo dài.
Nhân trần có tính mát nên những người có thể đang có hàn, bị lạnh bụng thì không nên uống.
Vị thuốc nhân trần được ứng dụng trong điều trị bệnh gan mật rất hiệu quả, tuy nhiên chúng ta cũng tránh việc sử dụng một cách bừa bãi làm ảnh hưởng tới chức năng của cơ thể.
Trên đây là những tác dụng của nhân trần trong việc chữa và điều trị các căn bệnh phổ biến. Bạn nên cân nhắc và sử dụng sao cho phù hợp để đảm bảo sức khỏe khi dùng nhân trần.
 |
| Cẩn trọng khi dùng cây nhân trần để tránh nguy hại cho sức khỏe/ Ảnh: Internet/ https://suckhoeviet.org.vn |
Mua nhân trần ở đâu uy tín, chất lượng?
Hiện nay, trên thị trường có khá nhiều nơi bán dược liệu nhân trần nhưng nhân trần mua ở đâu chất lượng? Bạn có thể tham khảo một số nơi như sau:
Nhà thuốc Đông y: Nhân trần là vị thuốc Đông y phổ biến, vậy nên bạn có thể đến bất kỳ nhà thuốc Đông y nào để mua nhân trần chất lượng nhất.
Hệ thống phân phối sản phẩm của công ty có chứng nhận: Có khá nhiều công ty dược, thực phẩm chức năng cũng phân phối nhân trần. Bạn nên chọn mua những thương hiệu công ty có đầy đủ chứng nhận nguồn gốc để không mua phải hàng giả. Tính tới thời điểm hiện tại, Trung tâm Nghiên cứu và nuôi trồng Dược liệu Quốc gia Vietfarm trực thuộc Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng Thuốc Dân Tộc là địa chỉ mua nhân trần và các dược liệu Y học cổ truyền khác uy tín, chất lượng.
