Kha tử – Dược liệu điều trị giảm viêm họng hiệu quả và an toàn

Kha tử

Kha tử hay còn được gọi là Cây Chiêu Liêu, Hạt Chiêu Liêu, Kha Lê, Kha Lê Lặc, thuộc họ Bàng với danh pháp khoa học là Combretaceae. Kha tử là tên gọi hạt của Cây kha tử. Cây kha tử là một loại dược liệu quý, chúng mọc hoang và được trồng nhiều ở một số tỉnh miền Nam nước ta. Trong y học, Kha tử có tác dụng điều trị trĩ nội, tiêu chảy, ho mạn tính kèm khàn giọng, ho cảm, hen và ho do phế hư.

Khả tử là cây dạng thân gỗ, to, cao chừng 15 – 20 mét, đường kính thân có thể lên đến 1 mét. Vỏ cây kha tử màu xám tro, có nhiều vết nứt theo dạng hình chữ nhật, không đều nhau. Lớp vỏ ngoài có thể dày đến 2 cm và có nhiều tầng màu đỏ, nâu nhạt xen kẽ với nhau.

Lá cây kha tử đơn, mọc cách, cuống lá ngắn, phiến lá nguyên thuôn hình trứng hoặc trứng ngược, độ dài trung bình khoảng 7 – 10 cm, rộng khoảng 4.5 – 8 cm. Đầu lá có mũi nhọn (gấp), đuôi lá rộng, đỉnh cuống lá có 2 – 4 tuyến nhỏ, gân lông chim thường có khoảng 6 – 10 gân thứ cấp.

Hoa kha tử mọc thành chùm ở các nách lá hoặc ở đầu cành, độ dài hoa khoảng 5.5 – 10 cm. Hoa nhỏ, có màu trắng trên có phủ một lớp lông nhỏ màu vàng, mùi thơm, lưỡng tính, không có tràng, thường có 10 nhị, vòi nhụy nhô cao, bầu hạ có một ô chứa noãn. Quả thon, hình trứng, dài khoảng 3 – 4 cm, rộng 2 cm, chứa 5 múi tù. Khi chín quả có màu vàng, đến cam sau cùng là chuyển sang màu hơi nâu, thịt quả đen nhạt, khô, chắc và cứng, vị chát chua. Mùa quả vào tháng 8 – 9.

Quả cây kha tử được ứng dụng để làm dược liệu. Y học cổ truyền gọi là Kha tử.

Kha tử là cây ưa sáng khi trưởng thành nhưng chịu bóng mát khi còn non. Cây thường được tìm thấy ở các cánh rừng thưa, rừng thứ sinh có độ cao 1.500 mét so với mực nước biển. Cây kha tử ưa sáng, thường mọc hoang ở các khu vực sông suối, rừng thưa lá rộng, đất ẩm. Ngoài ra, cây cũng có thể phát triển ở khu vực đất cát và đất pha sét.

Cây kha tử được tìm thấy nhiều ở Campuchia, Lào, Ấn Độ, Thái Lan, Malaysia, miền Nam Việt Nam.

Thời gian thu hái Kha tử vào tháng 9 – 11. Khi thu hái nên chọn quả già, bên ngoài vỏ màu vàng ngà, thịt chắc. Không nên thu hái quả non, lép.

Sau khi thu hái mang về phơi khô, bảo quản dùng dần. Khi có nhu cầu sử dụng thì rửa sạch, để ráo nước, sao sơ với lửa. Sau đó giã dập, phần hạt (theo Viện Đông Y Việt Nam).

Vị thuốc Kha tử tính ôn thường dùng điều trị cảm mạo, phong hàn

Công dụng của kha tử

Theo y học cổ truyền

Kha tử là loại dược liệu có tính ôn, vị cay, đắng và se. Với những đặc tính này, quả kha tử có nhiều hiệu quả trong việc chỉ tả sáp tràng, chỉ khái, liễm phế. Loại dược liệu này không chỉ được sử dụng trong các bài thuốc Đông y, mà còn dùng để bào chế nhiều loại thuốc chữa bệnh ngày nay.

Chỉ tả sáp tràng, liễm phế chỉ khái.

Trừ ho, chữa khàn tiếng, ra mồ hôi trộm.

Sát trùng dạ dày, đường ruột.

Ngăn ngừa tiêu chảy, đi ngoài phân lỏng.

Hỗ trợ làm săn chắc niêm mạc dạ dày.

Chữa trĩ nội, kiết lỵ kinh niên.

Đặc biệt, quả kha tử được sử dụng để điều trị viêm họng mạn tính hiệu quả.

Theo y học hiện đại

Nhờ hoạt chất Polysaccharide, quả cây Chiêu liêu có thể điều trị viêm họng, khản tiếng, giảm ho rõ rệt trong 30 phút.

Chất Alloyl trong quả có thể kháng virus, ức chế sự phát triển của một số loại virus làm suy giảm hệ thống miễn dịch của con người (theo Viện thống kê Ấn Độ).

Là chất kháng sinh tự nhiên, có khả năng diệt khuẩn mạnh mẽ nhờ hàm lượng tamin dồi dào.

Ức chế sự phát triển của trực khuẩn bạch hầu, tụ cầu vàng, trực khuẩn mủ xanh, liên cầu khuẩn tán huyết, Pseudomonas Aeruginosa, Salmonella Typhi.

Ức chế và tiêu diệt các loại virus gây viêm họng như virus cúm A, cúm B, Herpes Simplex (HPV), vi khuẩn như tụ cầu, liên cầu.

Vị thuốc kha tử có một số công dụng chữa bệnh trong Y học cổ truyền

Bài thuốc chứa bệnh từ kha tử

Chữa phong hàn cảm mạo, khan tiếng do viêm họng

Sử dụng Kha tử 4 quả, Cát cánh 10 g, Cam thảo 6 g, sắc cùng 150 ml nước lọc cũng 150 ml Đồng tiện (nước tiểu đồng tử). Sắc nhỏ lửa đến khi còn 150 ml thì dùng uống khi còn ấm. Mỗi ngày uống 1 thang thuốc liên tục trong 10 ngày.

Chữa ho hen do hư phế hoặc ho kéo dài làm khàn giọng

Sử dụng 10 g Kha tử, Cam thảo, Hạnh nhân, mỗi vị 5 g, sắc cùng 600 ml nước lọc. Đun nhỏ lửa trong 20 phút đến khi còn 300 ml thì chia 3 lần trong ngày, mỗi ngày 1 tháng, liên tục trong 7 – 10 ngày.

Chữa ho do phế hư

Sử dụng 8 g Kha tử (giã dập, bỏ hạt), 10 g Cát cánh, 6 g Cam thảo, sắc cùng 3 bát nước đến khi còn 200 ml thì chia thành 4 lần uống trong ngày. Mỗi ngày một thang cho đến khi các triệu chứng khỏi hẳn.

Trị viêm họng, đau rát họng

Sử dụng 1 – 2 quả Kha tử, rửa sạch, để ráo. Cắt lấy phần vỏ quả, nhai kỹ, nuốt nước. Áp dụng bài thuốc 2 – 3 lần mỗi ngày, liên tục trong 10 ngày.

Chữa trẻ em ho có đờm

Nướng 1 – 2 quả cây Chiêu liêu đến khi có mùi thơm thì cho vào ly có 100 ml nước ấm, phối với một lượng nhỏ muối, khuấy đều dùng ngậm và nuốt từ từ. Mỗi ngày sử dụng 1 lần cho đến khi các triệu chứng thuyên giảm.

Chữa tiêu chảy mãn tính, trĩ nội, lỵ do nhiệt

Dùng 10 g quả cây Chiêu liêu, Mộc hương, Hoàng liên, mỗi vị 5 g, rửa sạch với nước muối, phơi khô dưới bóng râm, sau lại tán thành bột mịn. Mỗi lần dùng 3 – 6 g, uống với nước sôi để nguội, mỗi ngày 3 lần.

Chữa tiêu chảy lâu ngày, sa hậu môn, lỵ do suy yếu và hàn

Sử dụng 10 g quả cây Chiêu liêu, Can khương, anh túc xá, mỗi vị 5 g, tán thành bột mịn. Mỗi lần dùng 3 – 6 g uống với nước ấm, mỗi ngày 3 lần.

Trị thổ tả do lạnh, tâm tỳ loạn đau

Dùng Khả tử, Cam thảo, Hậu phát, Lương khương, Phục linh, Can khương, Trần bì, Thảo quả, Thần khúc, Mạch nha, mỗi vị đều 5 g, tán thành bột mịn, trộn đều. Khi dùng lấy 6 g uống với 200 ml nước ấm, mỗi ngày 2 lần đến cho đến khi các triệu chứng thuyên giảm.

Chữa ruột sôi, trĩ lậu, tiêu chảy do hàn hư, đi ngoài phân sống, bụng đau

Sử dụng quả cây Chiêu liêu 2.8 g, Quất hồng, Cù túc xá, mỗi vị 2 g, Cam khương 4 g, tán thành bột mịn, trộn đều. Khi dùng, lấy 3 – 6 g pha cùng 200 ml nước ấm. Mỗi ngày uống 2 lần.

Trị ngộ độc thức ăn, nhiễm khuẩn, lỵ mãn tính kèm sốt, tiêu chảy lâu ngày

Sử dụng 5 g quả cây Chiêu liêu nướng chín, bỏ hạt, Mộc hương, Hoàng tiễn, mỗi vị 5 g, tán thành bột mịn, chia thành 3 lần uống trong ngày. Khi uống hòa bột thuốc vào 200 ml nước sôi để nguội, khuấy đều, mỗi ngày dùng 1 thang, liên tục trong 7 – 10 ngày.

Chữa viêm thương lõm vào, sâu quảng

Sử dụng 20 quả Kha tử, Thanh đại, Giáng hương, mỗi vị 4 g, Ngũ bội tử 20 g, tán thành bột mịn, trộn với dầu mè, bôi vào vết thương mỗi ngày 2 lần.

Vị thuốc kha tử cần được sử dụng theo đúng chỉ định của thầy thuốc

Lưu ý khi dùng kha tử

Trước khi sử dụng các vị thuốc kha tử để điều trị bệnh,người dùng cần lưu ý những vấn đề sau để tránh gây hại đến sức khỏe.

Hãy hỏi ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ các bài thuốc nào vì các thông tin về tác dụng, cách dùng thảo dược kha tử đều mang tính chất tham khảo.

Không sử dụng dược liệu kha tử đối với những trường hợp người bệnh mắc hội chứng ngoại cảnh hoặc tích tụ nhiệt thấp.

Những người mới táo bón, cảm ngoại tà tuyệt đối không dùng dược liệu kha tử.

Phụ nữ mang thai, cho con bú, trẻ em cần hết sức thận trọng khi sử dụng dược liệu này vì chưa có nghiên cứu chứng minh có tác dụng phụ gì đối với bà bầu và trẻ nhỏ không? Để bảo đảm an toàn cho mẹ và bé hãy tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.

Vị thuốc kha tử có thể bị giảm tác dụng khi dùng chung với thuốc tây. Hãy hỏi ý kiến bác sĩ trước khi uống để có liệu trình điều trị tốt nhất

Khi uống kha tử mà thấy các dấu hiệu bất thường như dị ứng, buồn nôn, đau đầu,…ngay lập tức ngưng sử dụng dược liệu và đến ngay cơ sở y tế uy tín để được hỗ trợ, điều trị kịp thời.

Trên đây là những thông tin hữu ích về cây kha tử. Bạn có thể tham khảo một số bài thuốc từ quả kha tử trên để trị một số bệnh như ho, viêm họng, kiết lỵ,…Tuy nhiên, trước khi sử dụng dược liệu này, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để có thể đạt được hiệu quả điều trị tốt nhất./.