Cối Xay

Cối Xay

Cây cối xay, được dân ta biết đến với nhiều tên gọi như cây dằng xay, kim hoa thảo, quýnh ma, ma bản thảo, ma mãnh thảo, nhĩ hương thảo, co tó tép (Thái), phao tôn (Tày)…,

Đây là loại cây nhỏ, khá dai, thường mọc thành bụi và có chiều cao dao động từ 1 – 1,5m. Thân cây của nó mang một lớp lông mềm hình sao. Lá cây cối xay hình tim, cuống dài, mép có khía răng, mọc xen kẽ nhau.

Hoa của cây cối xay có màu vàng, nảy mọc đơn lẻ giữa các kẽ lá, với cuống gấp khúc. Quả của cây giống như cái cối xay, mang theo lông nên có tên gọi như vậy. Hạt quả cối xay hình thận, nhẵn, có màu đen nhạt.

Đặc điểm tự nhiên của Cối Xay

Cây nhỏ này phát triển thành dạng bụi, có tuổi thọ lâu, và đạt chiều cao khoảng 1 – 1,5 mét. Cây có cành hình trụ, phủ bởi lớp lông nhỏ mềm tạo hình sao.

Lá xuất hiện đơn lẻ, có cuống dài, hình tim với đầu nhọn, mép răng cưa, hai mặt lá mềm mại, phủ lông, mặt dưới màu trắng xám với 5 – 7 gân chính; lá kèm có hình dạng như chỉ.

Hoa màu vàng nở rải rác ở kẽ lá; cuống dài với đốt gấp khúc; đài hoa có lông ngắn ở mặt ngoài, lông dài ở mặt trong, hình tam giác và có màu tro; cánh hoa có hình tam giác đảo hoặc hình nêm; nhiều nhị tụ tập trên một trụ có lông xồm xoàm ở gốc; bầu hoa phủ lông, bao gồm khoảng 20 lá noãn.

Quả được hình thành từ nhiều nang hội tụ, xếp chồng lên nhau tạo hình giống như cái cối xay, nang có lông ở phía trên và một mỏ nhọn.

Cây thường ra hoa vào tháng 2 – 3 và mang quả từ tháng 4 – 6.

Dược liệu của cây bao gồm các bộ phận như thân, cành, lá, hoa và quả. Tất cả các phần này đều mang lông. Thân cây có đường kính khoảng 1,2 cm, được cắt vát thành các đoạn dài 1 – 1,5 cm. Vỏ thân có những vân nhăn nhẹ tạo thành một mạng lưới, có màu nâu xám nhạt hoặc lục xám, trong khi vỏ cành thường mịn. Lá khô bị nhăn nheo và nhàu nát, mặt trên có màu lục sậm, mặt dưới nhạt hơn. Nếu đặt lá trong nước và trải ra trên một bề mặt phẳng, lá sẽ trở nên mỏng, mềm, hình tim với đầu nhọn, có chiều dài rộng khoảng 5 – 10 cm. Hoa của cây có màu vàng, có cuống, mọc đơn độc ở kẽ lá. Quả có hình cầu cụt giống như thớt cối xay, đường kính khoảng 1,5 – 2 cm, bao gồm khoảng 20 phân quả, mỗi phân quả có vỏ nhọn như gai, phủ bởi lông dày và chứa 3 hạt màu đen nhạt, hình thận.

Một số chi tiết về phân bố, thu hái

Khu vực châu Á nhiệt đới, bao gồm Malaysia và Indonesia, là nơi mà cây cối xay phát triển mạnh mẽ.

Ở Việt Nam, loại cây này không chỉ mọc hoang mà còn được trồng rải rác khắp các vùng.

Quá trình thu hoạch diễn ra vào mùa hạ.

Sau khi thu hoạch, quy trình chế biến bao gồm việc giũ sạch bụi và cắt cây thành các đoạn có kích thước được quy định, sau đó phơi khô hoặc sấy.

Để bảo quản, sản phẩm được đặt ở nơi khô ráo, tránh ánh nắng trực tiếp và ngăn chặn sự phát triển của mốc.