Y học cổ truyền
Hướng dẫn sắc và uống thuốc Y học cổ truyền đúng cách
Dụng cụ sắc thuốc
Ấm sắc thuốc: Ấm dùng để sắc thuốc nên là ấm đất, ấm sành, nồi nhôm, nồi thép không gỉ, nồi áp suất, ấm sắc thuốc. Việc sử dụng ấm sai chất liệu sẽ khiến vị thuốc mất đi công năng ban đầu và còn có khả năng ảnh hưởng không tốt đến sức khỏe. Không nên sử dụng nồi sắt hoặc titan thuốc sẽ bị vô hiệu. Trong trường hợp sử dụng bếp gas để sắc thuốc nên hỏi lương y để được hướng dẫn. Ngoài ra, phải đậy nắp (ấm, nồi) kín nhằm để tránh hương vị, hoạt chất thuốc tỏa hơi.
Nước sắc thuốc: Thường dùng nước ngọt như nước giếng, nước mưa, tốt nhất dùng nước sạch chứa ít khoáng chất và tạp chất. Số lượng nước, thời gian nấu do lương y chỉ định.
Sơ chế các vị thuốc: Các vị thuốc đã được bào chế theo chỉ định. Dùng nước rửa sạch thuốc, giã dập các phiến thuốc, ngâm trong nước 30 phút trước khi sắc để giảm thời gian sắc thuốc mà chất lượng nước sắc tốt hơn. Nếu là thuốc bổ nên sắc 2 – 3 lần, dùng lửa nhỏ sắc lâu, mỗi lần sắc từ 60-90 phút. Nếu là các loại thuốc có tính phát tán dùng chữa bệnh ngoại cảm, phong tà (gió độc) nên sắc 2 lần, dùng lửa lớn và sắc nhanh trong khoảng 10-20 phút. Ngoài ra, một số loại thuốc cần chú ý như:
Các loại thuốc là kim thạch (Thạch cao, Thạch quyết minh, Đại giả thạch …) nhân của các hạt có vỏ cứng thường giã vụn trước khi sắc.
Các vị thuốc dạng bột không tan trong nước, các loại hạt nhỏ (Xa tiền tử, Tô tử, Đình lịch tử) các vị thuốc có lông (Tuyền phúc hoa, Tỳ bà diệp) dễ kích thích cổ họng khi lẫn vào nước thuốc được bọc vào túi vải riêng.
 |
| Hướng dẫn sắc và uống thuốc Y học cổ truyền đúng cách. Ảnh Internet https://suckhoeviet.org.vn/ |
Tiến hành sắc thuốc
Kỹ thuật sắc thuốc luôn chú trọng mức độ lửa, lượng nước và thời gian. Trước tiên cho lửa to để nhanh chóng sôi sau đó tùy theo mục đích điều trị được chia thành hai cách:
Sắc thuốc phát tán: Các loại thuốc này phần nhiều lấy khí, thường có chứa tinh dầu, dễ bay hơi nên được sắc một lần, đổ ít nước (mức nước vừa đủ ngập vị thuốc), dùng lửa lớn (vũ hỏa), đun sôi trong 20 phút.
Sắc thuốc bổ: Các loại thuốc này phần nhiều lấy vị cho nên được sắc 2 lần, sắc lâu để chất thuốc đủ thời gian để chiết hết. Trong lượt đầu tiên đổ nhiều nước (mức nước ngập quá bề mặt thuốc khoảng 5- 6 cm, khoảng bốn bát nước) dùng lửa nhỏ (văn hỏa) đun sôi trong 120 phút đến khi còn lại gần một bát. Sau đó sắc tiếp lần 2 cho khoảng hai bát nước sắc đến khi còn lại nửa bát. Hòa chung hai lượt thuốc với nhau để dùng.
Thứ tự cho các loại thuốc vào sắc
Đa phần các vị thuốc đều được cho vào sắc cùng một lượt, riêng một số vị thuốc sau có những đặc điểm riêng, cần chú ý khi sắc. Lương y điều trị sẽ hướng dẫn cụ thể cho mỗi người bệnh.
Các thuốc khoáng vật cần sắc trước, các thuốc có nhiều tinh dầu như gừng, bạc hà, tía tô, hoắc hương, kinh giới… nên cho sau khi thuốc đã sắc gần xong.
Những loại thuốc nặng, cứng như sò… cần đập vụn và cho vào sắc trước.
Những thuốc hạt nhỏ như hạt củ cải, hạt tía tô nên bỏ vào túi vải rồi cho vào sắc, những thuốc có độc tính như phụ tử, ô dầu, thảo ô nên sắc trước nửa giờ rồi cho các thuốc khác vào sau.
Một số thuốc quý như nhân sâm, linh chi… cần sắc riêng rồi phối hợp vào nước thuốc đã sắc.
Các loại cao thuốc, a giao, mật ong… sau khi chắt nước thuốc hòa với các vị trên uống khi còn nóng.
 |
| Trong YHCT uống đúng bằng mau hết bệnh. Ảnh Internet https://suckhoeviet.org.vn/ |
Uống thuốc
Riêng người bệnh thể hàn (cảm mạo phong hàn, phong tê thấp thể hàn…) cần phải uống nóng để tăng sức phát hãn, tăng phát khí vị để lưu thông khí huyết. Người bệnh thuộc thể nhiệt (cảm mạo phong nhiệt, dị ứng do nhiệt, nhiệt tý) có thể uống hơi ấm hoặc nguội.
Các loại thuốc thường dùng sau bữa ăn độ một giờ rưỡi đến hai giờ, chia uống từ 2 – 3 lần trong ngày. Không nên uống lúc no quá hay đói quá vì sẽ cản trở hấp thu hoặc dễ gây kích ứng, buồn nôn… Riêng thuốc có tác dụng tả hạ (thông đại tiện), trục thuỷ (lợi tiểu), trừ trùng tích nên uống khi đói. Thuốc có tác dụng thanh nhiệt, kháng dị ứng, kích thích tiêu hoá thường uống trước bữa ăn độ một giờ. Thuốc bổ dưỡng thường uống sau bữa ăn khoảng hai giờ.
