Khôi Nhung (Khôi Tía) – Dược Liệu Dân Gian Chữa Đau, Viêm Loét Dạ Dày

Lá khôi nhung hay còn gọi là lá khôi tía, lá khôi, cây đơn tướng quân, cây độc lực hoặc cây xăng sê… là dược liệu quý, vị chua, tính hàn, mọc hoang ở nhiều tỉnh thành trong cả nước. Cây dược liệu này được người dân dùng trong chữa chứng viêm loét dạ dày tá tràng, dị ứng, nổi mề đay mẩn ngứa…

Tìm hiểu chung về cây khôi nhung

Tên gọi, pháp danh

Tên thường gọi: Cây độc lực, Đơn tướng quân, Cây lá khôi, Khôi nhung, Khôi tía.

Tên khoa học: Ardisia sylvestris Pitarrd.

Họ: Đơn nem – Myrsinaceae.

Đặc điểm tự nhiên

• Cây khôi là một cây thuốc quý, là một loại cây nhỏ, mọc thẳng đứng, cao chừng 1.5-2m, thân rỗng xốp, phân nhánh hay không phân nhánh, gần trên ngọn có nhiều lá.
• Lá mọc so le, phiến lá nguyên, mép có răng cưa nhỏ và mịn, dài 25-40cm, rộng 60-10cm, mặt trên tím, gân nổi hình mạng lưới.
• Hoa mọc thành chùm, dài 10-15cm, hoa rất nhỏ.
• Quả mọng, khi chín màu đỏ, mùa hoa tháng 5-7, mùa quả 7-9.

Phân bố, thu hái

• Phân bố

Cây mọc hoang tại các rừng rậm miền thượng du như: Lào Cai (Sapa), Lạng Sơn (Hữu Lũng), Quảng Ninh, Vĩnh Phúc (Tam Đảo), Hà Tây (Ba Vì), Ninh Bình (Cúc Phương), Thanh Hóa (Lang Chánh, Ngọc Lạc, Thạch Thành), Nghệ An (Qùi Châu), Quảng Trị, Thừa Thiên Huế (Phú Lộc), Quảng Nam – Đà Nẵng.

• Thu hái

Thường hái lá và ngọn vào mùa hạ, phơi nắng cho tái rồi phơi và ủ trong râm.

• Bộ phận sử dụng

Bộ phận sử dụng của khôi nhung là lá, rễ – Folium et Radix Ardisiae Silvestris.

Thành phần hóa học

Thành phần hóa học cây khôi nhung chưa được nghiên cứu nhiều, tuy nhiên các nghiên cứu sơ bộ cho thấy có tanin và glucosid.

Tác dụng dược lý

Một số nghiên cứu sơ bộ thí nghiệm của lá khôi trên thỏ, chuột bạch và khỉ cho thấy kết quả rất khả quan như sau:

• Làm giảm độ axit của dịch dạ dày khỉ.
• Làm giảm nhu động ruột cô lập của thỏ.
• Làm yếu sự co bóp của tim.
• Có tác dụng làm giảm hoạt động tự nhiên của chuột thí nghiệm.

Ngoài ra, các nghiên cứu lâm sàng tại bệnh viên quân y 108 cũng chỉ ra rằng cây Khôi có tác dụng giảm các triệu chứng viêm loét dạ dày: đau tức, khó tiêu, ợ hơi… đến 80 -100%, nồng độ dịch vị giảm về mức bình thường. Tuy nhiên, nghiên cứu còn thực hiện ở quy mô nhỏ nên khó có thể đánh giá khách quan, chính xác tác dụng của cây Khôi.

Viện y học cổ truyền cũng đã áp dụng lá khôi chữa khỏi một số trường hợp đau dạ dày và có nhận định sơ bộ như sau: Với liều 100g lá khôi trở xuống uống hằng ngày thì có thể từ đỡ đau đến hết đau, bệnh nhân ăn ngủ tốt. Nhưng nếu sử dụng tăng liều 250g/ngày thì lại khiến cho bệnh nhân mệt mỏi, người uể oải, da tái xanh.

Bài thuốc có vị lá khôi nhung

1. Bài thuốc chữa bệnh viêm loét dạ dày tá tràng với triệu chứng ợ hơi, ợ chua, bụng đầy trướng

Bài thuốc 1: Khổ sâm 16g, uất kim 8g, hương phụ 8g, lá khôi tía 20g, hậu phác 8g, bồ công anh 20g, cam thảo nam 16g. Đem các vị sắc uống, ngày dùng 1 thang.

Bài thuốc 2: Bồ công anh, lá khổ sâm và nhân trần mỗi vị 12g, chút chít và lá khôi tía mỗi vị 10g. Đem các vị tán thành bột mịn, mỗi lần dùng 30g uống với nước sôi để nguội.

2. Bài thuốc chữa mẩn ngứa, mề đay và dị ứng

Bài thuốc 1: Dùng tầm phỏng và lá khôi mỗi vị 100g. Đem các vị sắc lấy nước uống, đồng thời nên nấu lá khôi và dùng nước tắm hàng ngày.

Bài thuốc 2: Lá khôi tía 10g, đem băm nhỏ và sắc với 400ml nước còn lại 100ml. Chia nước sắc thành 2 lần uống và dùng hết trong ngày.

Bài thuốc 3: Chuẩn bị ké đầu ngựa, lá khôi tía, lá mã đề và kim ngân hoa mỗi vị 12g, đơn đỏ 25g. Đem các dược liệu sắc lấy nước uống, chia đều thành 3 lần và dùng trước khi ăn.

3. Bài thuốc hỗ trợ điều trị bệnh thấp khớp

lấy lá thông 8g, ké đầu ngựa 16g, dây kim ngân 10g, lá khôi tía 12g, lá bạc thau (sao) 12g, rễ gối hạc 16g, lá đơn mặt trời 12g. Đem sắc với 600ml nước còn lại 200ml, đem chia thành 3 lần uống và dùng hết trong ngày. Nên dùng trước khi ăn và trước khi đi ngủ. Mỗi liệu trình kéo dài 10 ngày, thực hiện khoảng 3 – 5 liệu trình để nhận thấy cải thiện rõ rệt.

4. Bài thuốc điều trị viêm phế quản và viêm họng

Dùng bột nếp, mật ong lượng vừa đủ, lá khôi tía 100g. Băm nhỏ, nấu với 1 lít nước cho sôi, sau đó bỏ bã và đun cho nước sền sệt. Trộn đều với mật ong và bột nếp làm thành 20 viên. Mỗi ngày ngậm 2 viên, dùng liên tục trong 3 – 4 ngày./.

5. Bài thuốc chữa ghẻ lở

Lấy một nắm lá khôi nhung tươi. Rửa sạch lá khôi rồi đun lấy nước. Pha loãng nước ở nhiệt độ vừa phải rồi dùng để tắm. Có thể ngâm rửa các vùng da bị ghẻ lở hoặc dùng bã lá độc lực chà xát trực tiếp vào vùng da bị bệnh.

6. Chữa nổi mề đay do huyết trệ

Lấy khôi tía (15g); cỏ nhọ nồi, sài đất, kim ngân hoa (12g mỗi vị); đương quy vĩ, đan bì, xích thược (10g mỗi vị). Đem sắc thuốc uống, mỗi ngày một thang.

7. Chữa thấp khớp

Chuẩn bị rễ gối hạc, ké đầu ngựa (16g mỗi vị); lá khôi tía, lá bạc thau, lá đơn mặt trời (12g mỗi vị); dây kim ngân (10g) và lá thông (8g). Đem sắc chia làm 3 lần uống trước hai bữa ăn chính là trước khi đi ngủ.

8. Chữa phát ban do phong nhiệt

Chuẩn bị 20g mỗi vị nhẫn đông đằng, thổ phục linh, thương nhĩ tử và lá khôi tía. Mỗi ngày dùng một thang thuốc để sắc uống.

Lưu ý

Nên sử dụng đúng và đủ liều lượng thì sẽ đạt được hiệu quả tốt, không nên lạm dụng, dùng lá khôi quá liều (hơn 250g/ngày) thì cơ thể người bệnh sẽ mệt mỏi, da tái xanh.

Ngoài ra, trong quá trình sử dụng lá khôi chữa bệnh, người bệnh cần lưu ý những thông tin dưới đây:

• Lựa chọn lá khôi tươi, không sâu bệnh và sơ chế sạch sẽ trước khi sử dụng.
• Các bài thuốc dân gian với lá khôi có thể giúp ích khi mức độ bệnh lý còn nhẹ, các triệu chứng chưa phát triển nghiêm trọng.
• Cần kiên trì, không bỏ dở giữa chừng vì cần thời gian để vị thuốc lá khôi ngấm vào cơ thể và phát huy tác dụng.
• Trong quá trình điều trị bất cứ bệnh lý nào cũng không nên sử dụng rượu, bia, thuốc lá.
• Uống đủ lượng nước mỗi ngày (2-2,5 lít).

Nguồn: Cuốn Danh Lục Cây Thuốc Việt Nam, Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc