Sâm Lai Châu “quốc bảo” từ thiên nhiên dưới tán rừng Tây bắc

Sâm Lai Châu

Sâm Lai Châu (Panax vietnamensis var. fuscidiscus) hay còn gọi là tam thất hoang Mường Tè, tam thất đen (tên địa phương) là loài cây thuộc chi nhân sâm (Panax L.), họ ngũ gia bì (Araliaceae) có phân bố hẹp ở Lai Châu. Sâm Lai Châu là loại cây thuốc rất quý hiếm về giá trị nguồn gen cũng như về giá trị sử dụng; được xếp hạng ở mức độ nguy cấp, đối tượng ưu tiên bảo tồn và phát triển ở Việt Nam.

Sâm Lai Châu phân bố tập trung ở độ cao 1.400 m – 2.200 m so với mặt nước biển, tại các huyện Tam Đường, Phong Thổ, Mường Tè của tỉnh Lai Châu, dưới tán rừng nguyên sinh, rậm, thường xuyên mưa gió mùa nhiệt đới.

Sâm Lai Châu có hình thái tương tự Sâm Ngọc Linh, thân củ có mắt đốt so le nhau, lá tròn không xẻ thùy hai mặt lá có lông, hạt có 1 chấm đen. Sâm có mùi thơm đặc trưng có vị đắng ngọt vị lưu lại rất lâu khi ăn.

Tùy vào thổ nhưỡng, vùng miền địa lý mà ra nhiều hay ít đốt. Có cây sâm mọc củ, vài năm sau mới bắt đầu ra đốt, có cây mỗi năm củ mọc 2-3 đốt, có củ còn mọc thành nhiều nhánh, mỗi nhánh ra vài đốt một năm.

Hình dáng của quả Sâm có hình giống quả thận khi chín có màu hồng hay màu cam hoặc vàng. Quả Sâm cũng có nhiều tác dụng chữa bệnh.

Sâm Lai Châu có vị ngọt, hơi đắng, tính ôn, có tác dụng gần giống với tác dụng của nhân sâm. Một số nghiên cứu chuyên sâu về sâm Lai Châu đã chỉ ra rằng, sâm Lai Châu là một giống cây quý có nguồn hoạt chất dồi dào lên đến 52 saponin.

Xét trên góc độ ứng dụng của ngành mỹ phẩm ngừa lão hóa, 52 saponin của sâm Lai Châu chứa các hoạt chất như Ginsenoside Rb1, Ginsenoside Rg1, Ginsenoside Rd… có tác dụng tăng sinh collagen, hỗ trợ ngăn ngừa hình thành nếp nhăn sâu, làm sáng da, mờ đốm nâu, xỉn màu.

Ngoài ra, sâm Lai Châu còn có chứa Majonoside R2, hay còn gọi là MR2, một hoạt chất với khả năng chống oxy hóa, chống lão hóa và bảo vệ tế bào da vượt trội. Rất ít loài thực vật nào ngoài tự nhiên chứa MR2, trong khi sâm Lai Châu lại cung cấp nguồn MR2 chiếm tới 50% tổng hàm lượng saponin toàn phần.

Sâm Lai Châu sở hữu nguồn gen và các hoạt chất quý giá. Ảnh internet

Tác dụng của Sâm Lai Châu với sức khỏe

Theo một số tài liệu nghiên cứu, tất cả bộ phận của cây Sâm Lai Châu đều có thể dùng làm thuốc.

Thân và rễ Sâm Lai Châu thường được dùng trong các phương pháp bồi bổ sức khỏe, ổn định huyết áp, tăng cường sức đề kháng và giảm căng thẳng. Lá, hoa và nụ được chế biến thành trà có tác dụng kích thích quá trình tiêu hóa và an thần. Sâm Lai Châu có vị ngọt, hơi đắng, tính ôn có tác dụng gần giống với tác dụng của nhân sâm.

Ngoài ra, Sâm Lai Châu còn giúp tăng nội tiết tố sinh dục, thúc đẩy sự sản xuất của hồng cầu, điều hòa nhịp tim, ổn định huyết áp, và cải thiện trí lực cũng như thị lực. Việc sử dụng Sâm Lai Châu thường xuyên có thể giúp người dùng trở nên minh mẫn hơn, đồng thời chống lại quá trình lão hóa và oxy hóa, tăng cường độ dẻo dai và cải thiện tình trạng suy nhược thần kinh.

Bên cạnh đó, Sâm Lai Châu cũng được biết đến với khả năng hỗ trợ trong việc điều trị ung thư, từ đó tăng cường hệ miễn dịch để phòng tránh các bệnh nguy hiểm. Đồng thời, việc sử dụng Sâm Lai Châu cũng có thể giúp giảm đau đáng kể cho những người bệnh trong quá trình điều trị.

Ngoài những ứng dụng đã được đề cập, Sâm Lai Châu còn được biết đến là một loại dược liệu trong bài thuốc chăm sóc da tuyệt vời. Các thành phần trong Sâm Lai Châu cung cấp độ ẩm cho da, tái tạo tế bào da, loại bỏ lớp da chết, và tăng cường lưu thông máu, giúp da trở nên mềm mại và sáng hơn. Sâm Lai Châu được các chuyên gia nghiên cứu và người làm thuốc Đông y đánh giá cao là một trong những loại sâm quý và có giá trị hàng đầu trên thế giới. Phương pháp bảo quản tốt nhất cho sâm củ là ngâm trong mật ong để đảm bảo sự bảo quản và duy trì chất lượng tốt nhất.

Sâm Lai Châu được nuôi trồng trong nhà màng để khai thác phục vụ sản xuất mỹ phẩm (Ảnh: Cỏ Mềm)

Phát triển Sâm Lai Châu giai đoạn 2024-2030 và định hướng đến năm 2045

Theo báo cáo hiện trạng, tiềm năng chính sách hỗ trợ và kế hoạch, định hướng phát triển Sâm Lai Châu, trải qua gần 10 năm nghiên cứu, bảo tồn và phát triển, đến nay tỉnh Lai Châu đã thực hiện bảo tồn được ba vườn cây sâm mẹ ngoài tự nhiên, gây giống được trên 21 nghìn cây giống đầu dòng.

Sâm Lai Châu đã được Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn cấp Bằng bảo hộ giống cây trồng. Tỉnh Lai Châu đã xây dựng và ban hành Hướng dẫn kỹ thuật nhân giống, trồng, chăm sóc thu hoạch, sơ chế và bảo quản Sâm Lai Châu, xây dựng hồ sơ đăng ký nhãn hiệu chứng nhận Sâm Lai Châu cho sản phẩm củ tươi trồng tại địa phương…

Sâm Lai Châu là cây bản địa chỉ phân bổ tự nhiên trên địa bàn tỉnh, có giá trị kinh tế cao. Tỉnh Lai Châu trên 30 nghìn ha diện tích có độ cao, khí hậu phù hợp phát triển cây sâm, tập trung tại các huyện Mường Tè, Sìn Hồ, Phong Thổ, Tam Đường. Người dân địa phương có nhiều kinh nghiệm, kiến thức bản địa trong việc canh tác nuôi trồng dược liệu, thị trường tiêu thụ của cây sâm rất tiềm năng…

Về chính sách, ngoài những chính sách đặc thù về giống, vốn, công nghệ phát triển nuôi trồng khai thác dược liệu, chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp nông thôn, chính sách liên quan đến Chương trình mục tiêu Quốc gia phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030… của trung ương; tỉnh Lai Châu cũng đã ban hành các chính sách hỗ trợ cụ thể đối với việc phát triển vùng dược liệu như: Chính sách hỗ trợ phát triển Sâm Lai Châu, hỗ trợ chi phí mua giống, phân bón, chính sách hỗ trợ liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông sản của tỉnh.

Hiện Ủy ban nhân dân tỉnh Lai Châu đã ký kết biên bản ghi nhớ hợp tác với Hiệp hội Sâm Lai Châu và một số công ty, tập đoàn lớn chuyên về dược liệu của Việt Nam. Ảnh internet

Theo kế hoạch đến năm 2030, 100% diện tích sâm tự nhiên của Lai Châu sẽ được quản lý bảo tồn. Tỉnh đầu tư xây dựng 7 cơ sở sản xuất giống với 2 trung tâm sản xuất giống công nghệ cao, phát triển vùng sâm tập trung trên 3 nghìn ha, xây dựng một nhà máy chế biến chuyên sâu… đến năm 2045, mở rộng vùng trồng lên trên 10 nghìn ha, xây dựng thêm nhà máy chế biến nhằm chế biến sâu khoảng 30% sản lượng sâm hàng năm…

Theo đó, quá trình phát triển sâm Lai Châu cần phải phù với xu hướng phát triển bền vững của Việt Nam và thế giới, phát triển sâm phải gắn với các chính sách phát triển kinh tế-xã hội khác liên quan; cần đưa chuỗi giá trị vào để sâm Lai Châu phát triển được bền vững.

Hiện Ủy ban nhân dân tỉnh Lai Châu đã ký kết biên bản ghi nhớ hợp tác với Hiệp hội Sâm Lai Châu và một số công ty, tập đoàn lớn chuyên về dược liệu của Việt Nam. Một số địa phương của Lai Châu cũng đã ký kết hợp tác với các doanh nghiệp về đầu tư phát triển sâm Lai Châu trên địa bàn.

Ông Hà Trọng Hải – Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lai Châu cho biết: “Cây Sâm Lai Châu được phát hiện vào năm 2013, trải qua 10 năm nghiên cứu, bảo tồn và phát triển, đến nay tỉnh Lai Châu đã tổ chức liên kết được nhiều Doanh nghiệp, Hợp tác xã, hộ gia đình, cá nhân đầu tư, bảo tồn, hình thành được vùng Sâm tại các huyện. Theo khảo sát thị trường dược liệu trong và ngoài nước nhu cầu đối với các sản phẩm từ Sâm là rất lớn trong đó có Sâm Lai Châu.

Tuy nhiên thực tiễn việc nhân giống, bảo tồn, phát triển cây Sâm trong thời gian qua trên địa bàn tỉnh chưa tương xứng với tiềm năng, lợi thế; nguồn lực nội tại của tỉnh chưa đủ mạnh để huy động đầu tư, mở rộng vùng trồng để đưa sản phẩm Sâm Lai Châu trở thành một trong những sản phẩm chủ lực của tỉnh.

Lai Châu mong muốn đưa hình ảnh Sâm Lai Châu vươn ra Việt Nam và quốc tế; gửi tới các Nhà đầu tư, Doanh nghiệp trong và ngoài nước sự cam kết Tỉnh Lai Châu sẽ kiến tạo môi trường đầu tư kinh doanh thông thoáng, thân thiện và cam kết đồng hành để các Doanh nghiệp phát triển Sâm Lai Châu, dược liệu thành công tại Lai Châu”.