Tác dụng của vị thuốc bán hạ

Đặc điểm cây bán hạ

Bán hạ còn được gọi là củ chóc, cây chóc chuột hay lá ha chìa

Cây bán hạ Việt Nam (bán hạ nam) còn được gọi là củ chóc, cây chóc chuột hay lá ha chìa, có tên khoa học là Typhonium trilobatum Schott, thuộc họ Ráy (Araceae). Bán hạ nam là một loại cỏ không có thân, củ cây hình cầu với đường kính khoảng 2cm.

Lá cây có thể hình mác, hình tim hoặc chia thành thùy với độ dài khoảng 4 – 15cm và độ rộng khoảng 3,5 – 9cm. Hoa bán hạ mọc thành cụm và được gọi là bông mo, phần hoa đực có chiều dài khoảng 5 – 9mm và khoảng 17 – 27mm đối với phần trần, hoa có màu xanh pha đỏ tím với đặc điểm hoa đực nằm ở trên và hoa cái nằm ở dưới. Quả cây thuộc loại quả mọng, hình trứng và dài khoảng 6mm.

Dược liệu bán hạ được chế biến từ củ cây bán hạ. Thu hoạch củ vào khoảng thời gian tháng 8 đến tháng 9 khi cây đã lụi. Đào lấy củ, cắt bỏ rễ con và rửa sạch. Củ to gọi là nam tinh, củ nhỏ gọi là bán hạ có thể dùng tươi (dùng trong trường hợp giã đắp lên vị trí bị rắn độc cắn) và phổ biến hơn là dùng khô qua chế biến.

Bán hạ có tác dụng gì?

Vị thuốc bán hạ

Theo y học cổ truyền, bán hạ nam dược liệu là vị thuốc có nhiều công dụng đối với sức khỏe con người. Các tác dụng của bán hạ được nghiên cứu theo y học hiện đại và y học cổ truyền như sau:

Tác dụng nghiên cứu theo y học hiện đại: Bán hạ sống có chứa thành phần gây độc tính nhưng sau khi chế biến, dược liệu bán hạ mang lại nhiều công dụng đối với sức khỏe. Thành phần gây độc tính không hòa tan trong nước, không bị phá hủy bởi nước gừng đơn độc nhưng bị phá hủy bởi Bạch phàn, trong khi đó các thành phần có tác dụng chống nôn, giảm ho dễ hòa tan trong nước ấm.

Các tác dụng theo y học hiện đại như sau:

– Cầm nôn và chống nôn: Các chế phẩm từ dược liệu bán hạ nam có công dụng cầm nôn và chống nôn hiệu quả như bột, cao lỏng, nước sắc sau khi được chế biến ở nhiệt độ cao. Tuy nhiên, bán hạ sống là lại nguyên nhân dẫn đến nôn và buồn nôn;

– Chống nhiễm độc: Dược liệu bán hạ nam có công dụng giải độc khi nhiễm độc acetylcholin, strychnin;

– Ức chế sự phát triển của tế bào ung thư: Nước ngâm hoặc cồn loãng ngâm Chưởng diệp lá ha chìa có công dụng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư ở động vật thí nghiệm;

– Giảm ho: Nghiên cứu thực hiện trong phòng thí nghiệm cho kết quả mèo được gây ho nhân tạo sau khi uống nước sắc từ dược liệu bán hạ có khả năng giảm ho, tuy nhiên hiệu quả kém hơn so với codein.

– Tác dụng nghiên cứu theo Y học cổ truyền: Dược liệu bán hạ có công dụng táo thấp hóa đàm, hiệu quả cao giúp giáng nghịch cầm nôn, tiêu bỉ tán kết. Vì vậy, vị thuốc này được sử dụng chủ trị trong điều trị chứng thấp đàm, đàm hàn ẩm ẩu thổ, hàn đàm thượng xung gây động phong, ung thư thũng độc, vị nhiệt ẩu thổ…

Lưu ý khi sử dụng dược liệu bán hạ

Lưu ý khi sử dụng bán hạ trong trị bệnh

Bán hạ là dược liệu có nhiều công dụng trong điều trị, tuy nhiên để an toàn và hiệu quả trong quá trình sử dụng cần lưu ý những điểm sau:

Liều lượng và cách dùng: Bán hạ dùng uống nên sắc mỗi lần từ 5 – 10g hoặc dùng dạng thuốc viên hoàn, thuốc tán. Lượng thuốc dùng ngoài nên sử dụng vừa đủ và thích hợp. Bên cạnh đó, tùy theo dạng dược liệu được chế biến để sử dụng liều lượng và đối tượng thích hợp như sau:

– Thanh bán hạ: Công dụng bớt táo cay, chuyên hóa đờm nên được sử dụng ở người bệnh suy nhược đờm nhiều hoặc trẻ em thực tích đàm trệ;

– Pháp bán hạ: Công dụng táo thấp hòa vị nên sử dụng phù hợp ở người bệnh bị tỳ hư thấp trệ hoặc tỳ vị bất hòa;

– Bán hạ khúc: Tính ôn táo nên sử dụng phù hợp ở người bị nôn do vị nhiệt, phế nhiệt (đờm vàng dính), người mắc chứng hóa thấp kiện tỳ, tiêu thực chỉ tả.

Sử dụng bán hạ ở phụ nữ có thai, phụ nữ đang cho con bú có thể dẫn đến chứng táo nhiệt. Vì vậy, cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng ở những đối tượng này. Một số lưu ý khác là dược liệu bán hạ và Ô đầu tương khác nhau nên không được sử dụng chung. Bên cạnh đó, người ho khan, âm hư hoặc khạc ra máu dễ bị kích ứng với các thành phần trong bán hạ nên hạn chế sử dụng.

Để giảm độc tố và phát huy hết công dụng, dược liệu cần được ngâm trong nước nóng đến khi hết nhớt. Nếu không được xử lý như trên dược liệu sẽ vẫn còn độc tính và sẽ gây ra tình trạng kích ứng, ngứa cổ họng khi sử dụng.

Bán hạ là dược liệu có nhiều công dụng đối với sức khỏe và được sử dụng trong nhiều bài thuốc chữa bệnh. Tuy nhiên cũng tương tự như những loại thuốc khác, bán hạ có thể tương tác với những loại thảo dược và thuốc khi dùng chung, dẫn đến những tác dụng phụ đối với sức khỏe. Vì vậy, mọi người cần tham khảo ý kiến bác sĩ điều trị trước khi sử dụng để đạt được hiệu quả tốt nhất.

Phạm Thủy

https://suckhoeviet.org.vn