Y học cổ truyền
Tác dụng và bài thuốc từ cây bạch đồng nữ
Bạch đồng nữ
Bạch đồng nữ hay còn gọi là cây mò trắng, cây bấn trắng. Tên khoa học là Clerodendrum fragrans Vent, thuộc họ cỏ roi ngựa, có tên khoa học là Verbenaceae.
Đây là một dạng cây bụi nhỏ cao khoảng 1-1,5m, thân vuông có lông màu vàng nhạt, cây không phân nhánh. Lá cây to, hình trứng, mọc so le nhau, trên lá có nhiều lông mịn. Chiều dài lá khoảng 10-20cm, rộng khoảng 8-18cm, xung quanh mép lá có răng cưa to, thô. Hoa của cây bạch đồng nữ có màu trắng hoặc hồng nhạt, có mùi thơm và tạo thành cụm to. Cây thường ra hoa vào tháng 7-8 và ra quả vào tháng 9-10.
Clerodendrum L. là một chi lớn có khoảng 350 loài đã được ghi nhận, gồm các loại cây bụi, bụi nhỏ hoặc cây gỗ, phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới châu Á.
Ở Việt Nam, có khoảng 30 loài, trong đó hơn 10 loài được được sử dụng làm thuốc. Bạch đồng nữ thuộc loài cây bụi, ưa sáng và có thể hơi chịu bóng, phân bố rất rải rác khắp các tỉnh vùng trung du và đồng bằng, cả ở miền Nam lẫn miền Bắc. Cây thường mọc lẫn với một số cây nhỏ khác ở quanh làng, ven đường đi và chân đồi. Còn được trồng ở một số địa phương để làm thuốc.
Ở Ấn Độ, bạch đồng nữ được trồng làm cảnh vì có hoa đẹp. Bạch đồng nữ ra hoa quả hàng năm, tuy nhiên xung quanh cây mẹ, lượng cây con mọc từ hạt ít. Phần thân và gốc còn lại sau khi chặt, có khả năng tiếp tục tái sinh. Cách trồng Bạch đồng nữ không kén đất, có thể trồng ở nhiều nơi từ miền núi đến đồng bằng, cần đủ ẩm, không úng ngập.
Hiện nay, cây được khai thác chủ yếu từ nguồn hoang dại, mới chỉ được trồng ở các vườn thuốc của bệnh viện, trạm xá, trường học, viện nghiên cứu… Cây được nhân giống bằng hạt. Hạt được gieo vào tháng 2-3 hoặc tháng 8-9 trong vườn ươm. Khi cây cao 30 – 40 cm, có 4 – 5 lá thật, đánh ra trồng. Đất được cày bừa, lên thành luống hoặc có thể để nguyên và trồng theo vạt. Khi trồng, bổ hốc với khoảng cách 50 x 50 cm, mỗi hốc bón lót 1 – 2 kg phân chuồng.
Cây có sức chống chịu khá cao, không cần chăm sóc nhiều, chỉ tưới giữ ẩm và làm cỏ khi cần thiết. Bộ phận dùng – Lá thu hái quanh năm, tốt nhất vào lúc cây đang ra hoa. Chọn lá bánh tẻ không bị sâu úa. – Rễ đào về rửa sạch phơi hoặc sấy khô; khi dùng thái mỏng, không phải chế biến.
 |
| Vị thuốc Bạch đồng nữ/ Ảnh: Internet/ https://suckhoeviet.org.vn/ |
Tác dụng của bạch đồng nữ
Cây bạch đồng nữ có chứa nhiều thành phần bên trong chúng. Có thể kể đến như flavonoid, tanin, coumarin, axit nhân thơm, aldehyd nhân thơm và dẫn chất amin có nhóm carbonyl. Bởi các thành phần này mà bạch đồng nữ dược liệu có vai trò rất lớn trong việc điều trị một số bệnh lý trong cơ thể.
Theo Y học cổ truyền, bạch đồng nữ là bài thuốc có vị đắng, tính hàn. Nó thuộc hai kinh tâm, tỳ. Bạch đồng nữ là loại thảo mộc có tác dụng hạ huyết áp bởi tác dụng làm giãn các mạch máu ngoại vi. Bên cạnh đó, nó còn có tác dụng làm lợi tiểu, ngăn chặn phản ứng viêm do phenol gây ra trên tai thỏ.
Ngoài ra, thảo dược này còn có tác dụng giảm đau hiệu quả. Lá cây trước khi ra hoa sẽ có khả năng giảm đau mạnh hơn cây sau khi ra hoa.
Một công dụng khác không thể không kể đến đó là bạch đồng nữ tiêu viêm phụ khoa. Nó có khả năng điều trị kinh nguyệt không đều, viêm loét tử cung, bệnh phụ nữ, mụn nhọt, viêm mật vàng da. Ngoài ra, đây cũng là một bài thuốc có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, khu phong, trừ thấp, tiêu viêm.
Theo Y học hiện đại bạch đồng nữ có dụng dược lý:
Bạch đồng nữ có những tác dụng dược lý trong thực nghiệm trên động vật như sau:
Tác dụng chống viêm cấp tính rõ rệt trong mô hình gây viêm tai thỏ với phenol và gây phù chân chuột cống trắng với kaolin.
Tác dụng chống viêm mạn tính tương đối yếu trong mô hình gây u hạt thực nghiệm với amian ở chuột cống trắng
Không có tác dụng gây thu teo tuyến ức chuột cống non. Tác dụng này là một trong những đặc điểm của những thuốc ức chế miễn dịch.
Tác dụng kháng nguyên sinh động vật trong thí nghiệm với Entamoeba histolytica.
Tác dụng hạ huyết áp do gây giãn mạch ngoại vi, và tác dụng lợi tiểu.
Tác dụng hạ đường huyết trên chuột cống trắng và gây giảm đau trong thí nghiệm tấm kim loại nóng trên chuột nhắt trắng.
Tác dụng ức chế co thắt cơ trơn ruột động vật cô lập gây bởi histamin và acetylcholin.
Tác dụng ức chế co thắt cơ trơn ruột cô lập chuột lang gây bởi acetylcholin và histamin.
 |
| Cây bạch đồng nữ hay còn gọi là mò hoa trắng/ Ảnh: Internet/ https://suckhoeviet.org.vn/ |
Bài thuốc dân gian sử dụng bạch đồng nữ để điều trị bệnh
Trị khí hư, kinh nguyệt không đều
Bài thuốc 1: Dùng 40-80g lá bạch đồng nữ khô đem đi sắc lấy nước để uống hằng ngày.
Bài thuốc 2: kết hợp bạch đồng nữ, ích mẫu, ngải diệp, hương phụ. Bỏ tất cả các nguyên liệu này vào ấm, thêm nước và sắc lấy nước uống.
Trị thấp khớp: 80g bạch đồng nữ, dây gắm 120g, cây tầm xuân 8g, đơn tướng quân 8g, đơn mặt trời 8g, đơn răng cưa 8g, cà gai leo 8g, cành dâu 8g. Bỏ tất cả các nguyên liệu này vào ấm và đem đi sắc lấy nước để uống. Mỗi ấm có thể chia ra uống hai lần trong ngày.
Trị bỏng: Lấy 1kg thân hoặc lá bạch đồng nữ tươi sắc với 10l nước. Sau khi nước sôi để lửa nhỏ trong 30 phút, rồi lọc lấy nước và để nguội. Ngâm vết thương ngày 2 lần, mỗi lần 1 giờ trong nước cây bạch đồng nữ hoặc nhỏ giọt liên tục lên vết thương.
Điều trị vàng da và niêm mạc vàng: Lấy 80-100g rễ cây bạch đồng nữ sắc lấy nước uống.
Trị giun sán: Lấy lá hoặc ngọn non giã hoặc xay nhuyễn. Ép lấy nước uống. Mỗi ngày uống 4 thìa cà phê, uống trong 4 ngày liền hoặc đến khi ra giun.
Trị đau dạ dày: Lấy lá bạch đồng nữ và chồi lá ổi sắc lên lấy nước uống. Mỗi lần uống 2 thìa cà phê và uống 2 lần một ngày. Dùng thuốc đến uống khi khỏi các triệu chứng đầy hơi, đau bụng.
Những lưu ý khi sử dụng cây bạch đồng nữ
Trước khi sử dụng một loại thuốc nào đó, người bệnh cần đến khám tại các cơ sở y tế để được bác sĩ tư vấn kỹ. Bệnh nhân cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng cây bạch đồng nữ trong điều trị bệnh. Bởi vì, khi sử dụng loại cây này có thể dẫn đến những tác dụng phụ như nôn mửa, khô cổ.
Không sử dụng quá nhiều, mỗi ngày chỉ nên uống 12-16g là đủ.
Người đang mang thai, người chức năng gan, thận kém… không nên dùng loại thảo dược này.
Những người dị ứng với cây bạch đồng nữ không nên sử dụng các bài thuốc có thành phần bạch đồng nữ.
Như vậy, bạch đồng nữ là một loại thảo dược rất tốt cho sức khỏe. Sử dụng các bài thuốc có thành phần là bạch đồng nữ giúp điều trị nhiều bệnh lý trong cơ thể như gan, dạ dày, vàng da… Tuy nhiên, việc sử dụng loại thảo mộc này cũng cần chú ý nhiều điểm. Hy vọng sau bài viết này, bạn đọc đã có thêm nhiều thông tin hữu ích về cây bạch đồng nữ và biết cách sử dụng hiệu quả.
